Optymalizacja podatkowa poprzez fundusze inwestycyjne zamknięte

Racjonalna polityka podatkowa w przedsiębiorstwie ma decydujący wpływ na jego rozwój i wynik finansowy. Warto więc zastanowić się nad optymalizacją podatków i obciążeń okołopodatkowych, co pozwoli osiągnąć oszczędności finansowe.

Rynek funduszy inwestycyjnych

Przedsiębiorcy mają do dyspozycji wiele narzędzi i metod dla skutecznego prowadzenia optymalizacji podatkowej, nie wchodząc w kolizję z prawem. Jednym z nich jest lokowanie wolnych środków w instrumenty finansowe emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte (fiz) lub specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (sfio). Fundusze inwestycyjne działają na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych i są nadzorowane przez Komisję Nadzoru Finansowego, zatem ich działalność jest uregulowana prawnie i monitorowana przez organ administracji państwowej. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko inwestycyjne.
Fundusz inwestycyjny posiada osobowość prawną a jego organem jest towarzystwo funduszy inwestycyjnych, które reprezentuje go wobec osób trzecich. Towarzystwo zarządza aktywami funduszu zgodnie z polityką inwestycyjną określoną w statucie funduszu. Aktywa funduszu inwestycyjnego są przechowywane w banku depozytariuszu, którego zadaniem jest również kontrola przestrzegania przez towarzystwo postanowień statutu oraz prawa.
Fundusze inwestycyjne zamknięte, w porównaniu z funduszami inwestycyjnymi otwartymi mają do dyspozycji szerszy wybór instrumentów finansowych, a także aktywów o niskiej płynności, m.in. udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, nieruchomości, towary, wierzytelności. Mogą też inwestować na rynku walutowym i terminowym, zarówno w celu zabezpieczenia pozycji, jak również spekulacji. Nie są zobligowane utrzymywać ciągle płynnych rezerw, mogą też stosować dźwignię finansową, co pozwala im zwiększyć stopę zwrotu. Dzięki większej swobodzie działania, zarządzający tego rodzaju funduszami mogą dopasować charakterystykę funduszu do wybranego rodzaju instrumentu finansowego lub grupy instrumentów finansowych, lub indywidualnych wymagań klientów.
Fundusze Inwestycyjne Zamknięte emitują publiczne lub niepubliczne certyfikaty inwestycyjne, które są udziałowymi papierami wartościowymi. Emisje niepubliczne są kierowane do wybranej grupy inwestorów, nie większej niż 99 osób.
Emisje certyfikatów inwestycyjnych oraz ich wykupy odbywają się w dniach ustalonych przez Fundusz. Z chwilą odkupienia certyfikaty inwestycyjne są umarzane z mocy prawa. Fundusz dokonuje wyceny certyfikatów nie rzadziej niż raz na 3 miesiące.
Certyfikaty inwestycyjne reprezentują prawa majątkowe uczestnika funduszu, w tym tytuły do udziału w aktywach funduszu. Mogą być one zbywane na rzecz osób trzecich a także przedmiotem obrotu giełdowego lub na innym rynku zorganizowanym.
Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty (sfio) jest formą funduszu otwartego. Krąg uczestników takiego funduszu może być ograniczony do określonej grupy osób. W statucie funduszu mogą być też wprowadzone dodatkowe warunki dotyczące odkupywania jednostek uczestnictwa. Wycena aktywów funduszu odbywa się nie rzadziej niż w każdym dniu zbywania lub odkupywania jednostek uczestnictwa, w praktyce na naszym rynku w każdym dniu roboczym lub co  kilka dni, np. co 7 dni. Z chwilą odkupienia jednostki uczestnictwa są umarzane z mocy prawa.
Jednostki uczestnictwa specjalistycznych funduszy otwartych nie są papierami wartościowymi lecz stanowią prawny tytuł do udziału w aktywach funduszu.  Reprezentują one jednakowe prawa majątkowe i nie mogą być zbywane na rzecz osób trzecich. Mogą być tylko odkupione przez fundusz na żądanie uczestnika tego funduszu. Jednostki uczestnictwa podlegają dziedziczeniu oraz mogą być przedmiotem zabezpieczenia zobowiązań.

Uczestnik funduszu inwestycyjnego zamkniętego może otrzymać dochód z funduszu w formie:

• dochodu ze zbycia certyfikatów inwestycyjnych na giełdzie,
• dochodu ze sprzedaży certyfikatów inwestycyjnych osobom trzecim poza rynkiem giełdowym,
• dochodu z odkupienia certyfikatów inwestycyjnych przez fundusz,
• wypłaty dochodu, jaki uzyskał fundusz bez odkupywania certyfikatów inwestycyjnych - takie sytuacje mają zazwyczaj miejsce w funduszach private equity lub funduszach nieruchomości,
• dochodu z umorzenia certyfikatów inwestycyjnych z związku z likwidacją funduszu.

Fundusze inwestycyjne dedykowane sposobem na optymalizację podatkową

Coraz bardziej popularne są fundusze tworzone dla określonego inwestora lub grupy inwestorów zgodnie z ich wymogami – fundusze dedykowane. Celem lokowania środków w funduszu inwestycyjnym jest osiągnięcie zysku kapitałowego oraz/lub uzyskanie korzyści wynikających z optymalizacji podatkowej, która polega na obniżeniu obciążeń podatkowych lub odroczeniu w czasie powstania obowiązku podatkowego w ramach obowiązującego prawa. Tego rodzaju działalności finansowej nie należy kojarzyć z czynem zabronionym, jakim jest unikanie płacenia podatków.
Fundusz Inwestycyjny Zamknięty jest zwolniony podmiotowo z podatku dochodowego od osób prawnych. Zwolnienie to dotyczy zysków, które fundusz uzyskał z działalności inwestycyjnej. Zatem może on reinwestować całość osiągniętych zysków, co w konsekwencji przekłada się na wyższy potencjał zarabiania.
Inwestor będący osobą prawną może natomiast wykorzystać te zalety funduszu dokonując inwestycji kapitałowej i nabywając certyfikaty inwestycyjne. Wpłaty do funduszu mogą być dokonane w gotówce a także papierach wartościowych lub udziałach w spółce z o.o. Inwestor nie płaci w takie sytuacji podatku, chociaż wartość tych walorów może być wyceniona wyżej niż cena ich nabycia. Przez okres, w jakim posiada zainwestowane środki z zysku nie musi płacić od nich podatku i może wykorzystywać na rozwój działalności operacyjnej bądź inwestycje. Podatek jest należny, dopiero gdy następuje wypłata środków z funduszu do inwestorów.
Uczestnicy funduszy inwestycyjnych zamkniętych będący osobami prawnymi płacą podatek dochodowy na zasadach ogólnych dopiero po zamknięciu inwestycji w jeden z powyżej opisanych sposobów.  Kwota uzyskana ze zbycia certyfikatów poprzez ich umorzenie, sprzedaż na giełdzie, sprzedaż osobom trzecim poza rynkiem regulowanym stanowi przychód podatkowy zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt. 1 ustawy o CIT po pomniejszeniu koszty uzyskania przychodów, którymi są wydatki poniesione na ich nabycie. Jako datę uzyskania przychodu przyjmuje się dzień, w którym uczestnik funduszu otrzymał środki na rachunek bankowy.
W przypadku wypłaty dochodu bez odkupywania certyfikatów inwestycyjnych opodatkowaniu podlega cała kwota, jaką otrzymuje uczestnik funduszu, zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt. 4a ustawy o CIT.

Specjalne struktury kapitałowe funduszy dedykowanych

Przedsiębiorstwo jako uczestnik funduszu może osiągać korzyści podatkowe dzięki stworzeniu przez ten fundusz odpowiedniej struktury kapitałowej. Temu celowi mogą służyć następujące wehikuły:

Spółka specjalnego przeznaczenia
Na mocy ustawy o funduszach inwestycyjnych, fundusz inwestycyjny nie może prowadzić innej działalności niż inwestycyjna, co oznacza, że nie może podjąć się prowadzenia działalności gospodarczej (produkcyjnej lub usługowej). W takim przypadku tworzona jest spółka kapitałowa specjalnego przeznaczenia (spółka celowa) a fundusz obejmuje w niej akcje lub udziały. Preferowana jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, gdyż jej obsługa jest prostsza i tańsza. Jej dochody są opodatkowane na zasadach ogólnych. Taka spółka może nabywać udziały w spółkach prowadzących działalność produkcyjną lub usługową. Celem tworzenia takiego specjalnego podmiotu jest oddzielenie ryzyka funkcjonowania przedsiębiorstwa od funduszu, co może mieć wpływ na zdolność kredytową. Dochody, jakie uzyskuje fundusz z dywidend wypłacanych przez spółkę celową lub ze wzrostu wartości jej akcji lub udziałów są zwolnione z podatku i mogą być reinwestowane przez fundusz. W konsekwencji przekłada się to na szybszy wzrost wartości certyfikatów inwestycyjnych.
Spółka komandytowo-akcyjna
Fundusz inwestycyjny zamknięty obejmuje akcje wyemitowane przez spółkę komandytowo-akcyjną, stając się w ten sposób akcjonariuszem. Spółka komandytowo-akcyjna – jako spółka osobowa – nie podlega opodatkowaniu PIT ani CIT, a to oznacza, że wszyscy wspólnicy (komplementariusz i akcjonariusz) płacą podatek od swojego udziału w dochodzie.  Dochody z działalności operacyjnej spółki komandytowo-akcyjnej przypadające na fundusz nie są opodatkowane ani na poziomie spółki ani na poziomie funduszu.
Zagraniczna spółka holdingowa
W niektórych jurysdykcjach podatkowych dochody osiągane przez zagraniczną spółkę holdingową mogą być jej przekazywane bez konieczności zapłaty podatku u źródła w Polsce. Jednocześnie dochód takiej spółki nie podlega opodatkowaniu w kraju jej rezydencji. Przykładem kraju dogodnym dla tworzenia spółek holdingowych jest Cypr, z którym Polska zawarła umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jest to suwerenne państwo z systemem rządów prezydenckich i demokracji parlamentarnej. Członkiem Unii Europejskiej jest od 1 maja 2004 r. Cypryjska gospodarka jest oparta na systemie wolnorynkowym. Od 130 lat funkcjonuje tu wywodzący się z Anglii, system prawny common law, z orzecznictwem opartym na precedensach. Obecny system podatkowy i bankowy - w pełni zgodny z międzynarodowymi standardami - stawia Cypr wśród krajów godnych najwyższego zaufania dla prowadzenia biznesu.
Obowiązkowi podatkowemu na Cyprze podlegają osoby mające status Cypryjskiego Rezydenta Podatkowego. W przypadku przedsiębiorstw są to te podmioty, które posiadają zarząd na Cyprze i są kontrolowane z terytorium Cypru. Każda firma spełniająca to kryterium jest zobowiązana do płacenia na Cyprze podatku CIT - 10 proc. - od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania. Tu należy dodać, że po zastosowaniu odpowiedniej optymalizacji można jego efektywną stawkę obniżyć lub nawet sprowadzić do zera.
Dochody spółek kapitałowych z działalności operacyjnej opodatkowane są 10-proc. stawką podatku dochodowego. Jednak zwolnione od podatku są dochody z zysków kapitałowych uzyskane ze sprzedaży akcji lub udziałów.
W przypadku dywidend wypłacanych przez zagraniczną firmę na rzecz firmy cypryjskiej mającej statut Cypryjskiego Rezydenta Podatkowego ma zastosowanie zwolnienie z podatku, jeżeli podmiot cypryjski posiada, co najmniej 1% udziałów w kapitale zakładowym firmy zagranicznej.
Założenie firmy na Cyprze to nieskomplikowany proces, trwający nie dłużej, niż dwa tygodnie. Dokumenty można sporządzić w języku angielskim. Warto powierzyć kompleksowe załatwienie wszystkich formalności, obejmujących m.in. wpis do rejestru handlowego, rejestrację podatkową oraz uzyskanie numeru ubezpieczenia socjalnego wyspecjalizowanej kancelarii prawnej. Koszt usługi kształtuje się na poziomie 2.500 euro. Taka kancelaria może w przyszłości zająć się prowadzeniem spraw spółki, a nawet prowadzeniem zarządu. W praktyce powołuje się pracowników takiej kancelarii, będącymi obywatelami cypryjskimi, do pełnienia funkcji w organach spółki, co kwalifikuje ją jako podmiot cypryjski.
Istnieją również inne podatkowo korzystne kraje, jak Luksemburg czy Belgia – członkowie UE.