Bilans płatniczy jest to zestawienie dochodów (wpływy) oraz wydatków (płatności) dotyczących wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (podmiotami krajowymi) a nierezydentami (podmiotami zagranicznymi) w danym okresie.
Narodowy Bank Polski publikuje bilans płatniczy Polski na koniec każdego miesiąca, kwartału oraz roku. Zestawieniem komplementarnym dla bilansu płatniczego jest międzynarodowa pozycja inwestycyjna.
Metodologia tworzenia bilansu płatniczego powinna być zgodna z Balance of Payments Manual (BPM) publikowanym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
Pozycje bilansu płatniczego:
1. Rachunek bieżący
1. Obroty towarowe
2. Usługi
3. Dochody
4. Transfery bieżące
2. Rachunek kapitałowy
3. Rachunek finansowy
1. Inwestycje bezpośrednie
2. Inwestycje portfelowe
3. Pozostałe inwestycje
4. Pochodne instrumenty finansowe
4. Saldo błędów i opuszczeń
5. Oficjalne aktywa rezerwowe
Na bilans płatniczy mają wpływ następujące salda składowe:
- Bilans handlowy – stanowi różnicę pomiędzy wartością eksportu i importu; jego wynik (dodatni lub ujemny) świadczy albo o nadwyżce eksportu nad importem albo przewadze importu nad eksportem.
- Bilans obrotów bieżących - zawiera wielkości z bilansu handlowego oraz wartości transakcji usługowych i transferów pieniężnych ludności i rządu oraz rotacji dochodów z inwestycji.
- Bilans obrotów kapitałowych – odzwierciedla przepływy kapitałowe netto (kredyty eksportowe, kredyty bankowe, inwestycje bezpośrednie).
W bilansie płatniczym transakcje dzielimy na: autonomiczne i wyrównawcze.
Transakcje autonomiczne – są efektem działań mających na celu osiągnięcie zysku (eksport, import).
Transakcje wyrównawcze - mają na celu skorygowanie stanu bilansu płatniczego np. na rynku walutowym. Poprzez transakcję wyrównawczą państwo uwalnia rezerwy walutowe, aby relacja innych walut do rodzimej waluty pozostawała na odpowiednim poziomie (interwencje na rynku walutowym). Tego rodzaju działania są podejmowane np. w celu wspomożenia eksportu.
Międzynarodowa pozycja inwestycyjna – jest to zestawienie należności i zobowiązań między rezydentami i nierezydentami na dany dzień. Komplementarnym zestawieniem do międzynarodowej pozycji inwestycyjnej jest bilans płatniczy. Międzynarodową pozycję inwestycyjną Polski publikuje corocznie Narodowy Bank Polski.
Kategorie Międzynarodowej pozycji inwestycyjnej:
1. Inwestycje bezpośrednie
2. Inwestycje portfelowe
3. Pochodne instrumenty finansowe
4. Pozostałe inwestycje
5. Aktywa rezerwowe
Inwestycje bezpośrednie - stanowią bezpośrednie nakłady na nabycie środków trwałych, np. zakładów przemysłowych.
Inwestycje portfelowe - stanowią wydatki na nabycie przez podmioty zagraniczne udziałów i papierów wartościowych w danym kraju (np. akcje, obligacje).